Afty to nadżerki i owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej. Mogą być spowodowane m.in. zaburzeniami immunologicznymi organizmu, ale również urazami mechanicznymi w obrębie jamy ustnej albo użytkowaniem nieprawidłowo dopasowanych uzupełnień protetycznych. Afty w większości przypadków mijają samoistnie w ciągu kilku dni, ale niekiedy mogą nawracać i przyjmować postać bolesnych owrzodzeń – wówczas wymagają specjalistycznego leczenia.
Choć trudno o jednoznaczne statystyki, to jednak można bez cienia przesady stwierdzić, że afty to bardzo rozpowszechnione zmiany na błonach śluzowych jamy ustnej. Według różnych źródeł, występują one u od 7 do 32% światowej populacji.
Czym jest afta?
Pod pojęciem aft rozumie się nadżerki i owrzodzenia błon śluzowych w jamie ustnej. Mogą występować pojedynczo lub mnogo, mają kształt owalny lub okrągły, są pokryte białawym, włóknikowym nalotem i otoczone czerwonym rąbkiem zapalnym.
Afty mogą pojawić się w różnych miejscach jamy ustnej, ale najczęściej zlokalizowane są na wewnętrznej stronie warg i policzków, na dolnej powierzchni języka, na dnie jamy ustnej na podniebieniu miękkim oraz łukach podniebiennych. Pojawienie się aft sygnalizuje ból, mrowienie i pieczenie w obrębie błony śluzowej jamy ustnej – i to nie tylko wtedy, gdy są one już widoczne, ale także 24-48 godzin przed uwidocznieniem się wykwitu.
Afty w jamie ustnej – przyczyny powstawania
Jak dotąd nie udało się jednoznacznie ustalić, jaka jest główna przyczyna powstawania aft – ich etiologia jest złożona i wieloczynnikowa. Badacze są zgodni, że występowanie aft jest powiązane z zaburzeniami odporności organizmu: niedoborem komórkowej odpowiedzi immunologicznej, defektem limfocytów T (obniżeniem stężenia limfocytów T supresorowych i pomocniczych, podwyższenie stężenia limfocytów T cytotoksycznych), zaburzeniami nabytej humoralnej odpowiedzi immunologicznej oraz wrodzonej odpowiedzi immunologicznej (nadreaktywność neutrofili). Potwierdzony jest także czynnik genetyczny (dziedziczny) – afty występują częściej u tych dzieci, których rodzice mają lub mieli w przeszłości problemy z tego typu nadżerkami.
Oprócz tego, ryzyko wystąpienia aft zwiększają:
• przebyte wcześniej zakażenia bakteryjne (przede wszystkim z rodziny Streptococcus),
• występowanie chorób ogólnoustrojowych o charakterze zapalnym, np. choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• miejscowe urazy mechaniczne błon śluzowych (np. przygryzienie, skaleczenie jej twardym pokarmem),
• podrażnianie śluzówki przez źle dopasowane uzupełnienia protetyczne lub aparat ortodontyczny,
• leczenie hormonalne progesteronem,
• niedobór witamin, przede wszystkim witamin z grupy B (głównie witaminy B12).
Nie jest wykluczone, że afty mogą być także odpowiedzią organizmu na kontakt z alergenami pokarmowymi, np. pomidorami, mlekiem, orzechami – u części pacjentów wyeliminowanie z diety alergizujących produktów powoduje ustąpienie aft.
Jak wygląda afta i jakie są rodzaje zmian?
W praktyce lekarskiej wyróżnia się trzy główne rodzaje aft:
• małe afty Mikulicza – osiągają wielkość do 10 milimetrów, częściej występują pojedynczo niż mnogo, ustępują samoistnie bez pozostawiania blizn, proces gojenia trwa od 7 do 14 dni,
• duże afty Suttona – przyjmują postać dużych, bardzo bolesnych owrzodzeń (osiągają średnicę od 10 do 20 milimetrów), goją się z pozostawieniem blizn, towarzyszą im objawy ogólne: gorączka, osłabienie, trudności z mówieniem, jeśli po 14 dniach nie reagują na leczenie zaleca się pobranie wycinka do badania histopatologicznego,
• afty opryszczkopodobne – występują bardzo licznie (nawet około 100 zmian), ale mają niewielką średnicę, nieprzekraczającą 1-2 milimetrów, najczęściej rozwijają się na dziąsłach i podniebieniu twardym, goją się około 21 dni i nie pozostawiają blizn.
Jak wyleczyć afty? Specjalistyczne i domowe sposoby na afty
Diagnostyka aft nie stwarza lekarzom – rodzinnym, internistom, dermatologom lub dentystom – większych problemów. W zdecydowanej większości przypadków wystarcza do tego badanie wzrokowe. W przypadku aft małych Mikulicza można poczekać na samoistne wygojenie bez stosowania żadnych leków, choć oczywiście pacjent może – dla złagodzenia dolegliwości – używać dostępnych bez recepty maści lub płukać jamę ustną płynami o działaniu przeciwbólowym, znieczulającym i zmniejszającym stan zapalny, zawierające w składzie chlorheksydynę albo benzydaminę. Ze względu na swoje właściwości, pomocne mogą być również napary ziołowe (szałwia, rumianek, mięta).
Jeśli aftowe zapalenie jamy ustnej przyjmuje ciężką postać kliniczną, zmiany są liczne, duże, bolesne i mają tendencję do nawrotów, konieczna może być bardziej szczegółowa diagnostyka – morfologia krwi, oznaczenie poziomu żelaza i witamin, badania w kierunku nietolerancji glutenu lub chorób zapalnych jelit. Lekarz może zalecić modyfikację diety, np. wprowadzenie do codziennego jadłospisu większych ilości pokarmów zawierających żelazo i kwas foliowy, a także produkty bogate w witaminy B i C.
Oprócz leczenia miejscowego w postaci maści czy płukanek, zastosowana może być wówczas także terapia ogólnoustrojowa z użyciem sterydów, leków immunosupresyjnych i immunostymulujących. Aby przyspieszyć proces leczenia aft, pomocniczo u pacjenta mogą zostać wykonane także zabiegi laseroterapii.
Jeśli borykasz się z aftami, poinformuj o tym lekarza dentystę podczas wizyty w naszej Dento Clinic – w razie potrzeby zalecimy odpowiednią diagnostykę oraz wdrożymy skuteczne metody leczenia. Zachęcamy do kontaktu!